امروزه با پیشرفت علم پزشکی در زمینه های مختلف، شاخه های علوم توانبخشی نیز دستخوش تغییرات بسیاری شده است. در گذشته عامه ی مردم با حوزه های توانبخشی از جمله گفتاردرمانی و … آشنایی چندانی نداشته و از خدمات آنها محروم بوده اند. ولی اکنون با توسعه بهداشت و ارتقا سلامت روزانه افراد زیادی به دنبال دریافت خدمت از این حوزه ها می باشند. گفتاردرمانی همانطور که از نام آن پیداست، گفتار را مورد درمان قرار می دهد (برخی به اشتباه فکر می کنند این رشته مشکلات افراد را با گفتار، درمان می کند و حتما مانند روانشناسی است). اگر میخواهید بیشتر با گفتاردرمانی آشنا شوید و بدانید برای چه کسانی مناسب است این مقاله را تا انتها دنبال کنید.
گفتاردرمانی چیست ؟
گفتاردرمانی یکی از شاخه های توانبخشی به شمار می رود. این روش درمانی در واقع اختلالات مرتبط با گفتار و زبان را آسیب شناسی می کند. در گفتار درمانی به منظور بهبود وضعیت گفتار و زبان فرد از تکنیک ها و اقدامات مثبتی بهره گرفته می شود.
گفتاردرمانگر یا پاتولوژیست گفتار و زبان کسی است که به ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات مرتبط با گفتار و زبان و بلع می پردازد. او با توجه به مشکل مراجعه کننده می تواند با متخصص مغز و اعصاب، متخصص اطفال، روانپزشک، فیزیوتراپیست، معلم مدرسه و … در ارتباط باشد.
چه تفاوتی بین گفتار و زبان است ؟
اگر دقت کرده باشید در توضیح گفتاردرمانی بین زبان و گفتار تفاوت قائل شدیم. حال میخواهیم بدانیم چه فرقی بین این دو است. در واقع زمانی که ما صحبت میکنیم بخشی از فرایند صحبت کردن در مغز ما اتفاق می افتد (به طور مثال انتخاب کلمات، جمله بندی کردن و…) که این فرایند ذهنی، زبان است و بخشی هم توسط ریه، عضلات حنجره، لب، عضله زبان و… باعث تولید صدا و کلمات می شود که این بخش همان گفتار است.
باید درنظر داشت که گفتاردرمانگر هم به اختلالات زبانی که بخشی از فرایندهای مغزی است و هم به اختلالات گفتاری که بخشی از عملکرد اندام های سر و صورت است، می پردازد. همچنین حیطه ی بسیار مهم دیگری که گفتاردرمانی در آن فعالیت می کند “بلع” می باشد.
گفتاردرمانی مناسب چه کسانی است؟
در کل هر فردی با مشکل برقراری ارتباط با دیگران به ویژه از راه گفتار و زبان به گفتاردرمانی نیاز دارد. در واقع این نیاز ممکن است در هر سنی حس شود و محدود به سن و دوره خاصی از زندگی نیست. ولی در کودکان که هنوز به سن 6 سالگی نرسیده اند براساس سن، توانایی برقراری ارتباط آن ها ارزیابی می شود. در ادامه به برخی از بیماری ها و اختلالاتی که فرد را نیازمند دریافت گفتاردرمانی میکند اشاره می کنیم.
بیماری های مادرزادی
نوزادانی که از بدو تولد دچار سندروم های ژنتیکی که باعث عقب ماندگی ذهنی و جسمی آنها می شود هستند نیازمند گفتاردرمانی می باشند. از این موارد می توان به سندروم داون، سندروم ویلیامز، نوزادان نارس، فلج مغزی، شکاف کام و لب و … اشاره کرد. باید توجه کرد که این نوزادان از همان ابتدای تولد نیازمند توانبخشی می باشند.
تاخیر گفتار و زبان در کودکان
تکامل زبان و گفتار در کودکان عمدتا طی 3 سال اول زندگی اتفاق می افتد (ادامه تا 7 سالگی). در این دوره مشاوران و متخصصان برای کشف عدم رشد و عقب ماندگی زبان و گفتار از نمودارها و جداول استفاده می کنند. تهیه ی این نمودارهای رشد براساس مهارت ها یا رفتارهایی هستند که 90 درصد از کودکان معمولاً در محدوده سنی خاصی از خود نشان می دهند.
پدر و مادر ها نیز میتوانند از این نقاط عطف رشد بهره ببرند. بهترین کار این است که به محض اینکه متوجه شدند کودک به نقاط عطف ارتباطی نمی رسد، به دنبال ارزیابی گفتار و زبان باشند. بهترین سن برای گفتار درمانی سنی است که کودک در آن شروع به عقب افتادن می کند، یا زمانی که به نقاط عطف خود نمی رسد.
اوتیسم
گفتاردرمانی اوتیسم یکی از راهکارهای اصلی در توانبخشی کودکان مبتلا به این اختلال است که با هدف بهبود وضعیت گفتاری و ارتباطی در این افراد ارائه می شود. اوتیسم نوعی اختلال پیچیده رشدی مغز است که بر عملکرد طبیعی مغز تاثیر منفی گذاشته و سبب بروز اختلال در ارتباطات و مهارت های تعامل اجتماعی فرد مبتلا می شود.
بیش فعالی
برخی از افراد مبتلا به ADHD (بیش فعالی) علاوه بر حرکت بدون وقفه و تکان خوردن، ممکن است بدون وقفه نیز صحبت کنند، حرف دیگران را قطع کنند و در توجه به آنچه به آنها گفته می‌شود مشکل داشته باشند. این مسئله می‌تواند به صورت کمبود مهارت اجتماعی و مشکلات درک و گیرایی زبان بروز کند. یک آسیب شناس گفتار و زبان می‌تواند مهارت‌های ارتباطی فرد را ارزیابی کند، یک برنامه درمانی منحصر به فرد ایجاد کند و درمانی برای کمک به او در دستیابی به پتانسیل کامل ارتباطی، اجتماعی و تحصیلی ارائه دهد.
مشکلات تلفظی و لکنت زبان
لکنت زبان و سایر مشکلات تلفظی نوعی اختلال ارتباطی است که در آن گفتار طبیعی فرد مختل می شود. گفتار درمانی به این افراد کمک می کند که ارتباطات شفاهی، کلامی و اجتماعی خود را بهبود ببخشند. گفتار درمانگر با کودک یا افراد بزرگسال مبتلا به این مشکلات کار می کند تا راه هایی را برای بهبود تکلم و کاهش تاثیرات لکنت و مشکلات تلفظی روی زندگی آنها بیابد. توصیه می شود برنامه گفتار درمانی از سنین اولیه کودکی شروع شود.
بیماری های سالمندان
موارد مختلف پزشکی و بیماری‌های مختلف مثل سکته مغزی، دمانس، تصادفات و ضربه به سر، تومورهای مغزی، پارکینسون، فلج های ارثی، پولیپ ها یا ندول های موجود در تارهای صوتی، سرطان حنجره یا سایر سرطان های دهان و حلق و … میتوانند بر صحبت کردن و مهارت زبانی فرد تأثیر بگذارند و توانایی حرف زدن او را مختل کنند. گفتار درمانی یکی از رایج ترین راه های کمک به این بیماران جهت بهبود کیفیت زندگی و تعاملات اجتماعی آنها می باشد. در حالی که گفتاردرمانی در بزرگسالان برای درمان همه ناتوانی‌های گفتاری، یک روش تضمینی نمی‌باشد، بسیاری از بیماران شاهد پیشرفت‌های محسوس و خوبی در مهارت‌های زبانی و افزایش اعتماد به نفس و کیفیت زندگی خود هستند.
اختلال بلع
اختلال بلع به هرگونه مشکل در خوردن مواد غذایی و نوشیدن مایعات گفته می شود. بلع فرآیند پیچیده ای بوده و نیازمند هماهنگی بین قسمت های مختلف عصبی، عضلانی، زبان، دهان و … می باشد. به همین علت در صورت اختلال در بلع یک تیم که معمولا شامل پزشک متخصص، نورولوژیست و گفتاردرمانگر است وظیفه درمان را برعهده می گیرند. گفتاردرمانگر از روش های درمانی مختلفی همچون تحریک الکتریکی عضلات درگیر در بلع و یا تحریک الکتریکی نواحی مغزی درگیر در بلع استفاده می کند. همچنین او تمرینات مناسب هر بیمار را برای هماهنگی عضلات بلع طراحی می کند. از دیگر کارها می توان به ارائه توصیه هایی در ارتباط با نحوه صحیح قرار دادن لقمه غذا در دهان و … به بیمار اشاره کرد.
سایر موارد
- بیماری های عصبی مثل ام اس و ALS
- افرادی که مشکل در خواندن و نوشتن و ریاضیات دارند
- افراد دارای مشکلات شنوایی
- افراد دارای اختلالات صوتی (مثل صدای خش دار و گرفته)
- افرادی که به دلیل مشکلات تنفسی دچار اختلالات گفتاری شده اند
- و …
گفتار درمانی چگونه انجام می‌شود؟
در ابتدا گفتار درمانگر یک ارزیابی کلی را از فرد انجام می‌دهد تا بتواند نوع اختلال گفتاری و بهترین شیوه درمان آن را تشخیص دهد. باید به این نکته توجه کرد که روش‌ها و تکنیک‌های درمان در کودکان و بزرگسالان با هم متفاوت است.
گفتاردرمانی در کودکان
تمرینات گفتار درمانی کودکان به سن و نوع اختلال آنها بستگی دارد (مثلاً روش‌های گفتاردرمانی کودکان اوتیستیک و بیش فعال با سایر کودکان تفاوت دارد). ممکن است این تمرینات به صورت فردی یا در گروه های چند نفره از کودکان انجام شود. گفتاردرمانگر کودکان به روش‌های زیر به آنها کمک میکند:
از طریق صحبت کردن، بازی، استفاده از تصاویر، کتاب و سایر ابزارهای زبان که به کودک در توسعه مهارت‌های زبانی کمک می‌کنند.
انجام بازی‌های متناسب با سن کودک که در بردارنده تمرینات آواسازی هستند.
تمرینات خانگی که به کودک و والدین آموزش داده می‌شود تا درمان در خانه هم ادامه پیدا کند.
گفتاردرمانی در بزرگسالان
درمان بزرگسالان هم در ابتدا با یک ارزیابی کلی به منظور تعیین نیازها و انتخاب بهترین درمان برای فرد آغاز می‌شود. تکنیک‌هایی که گفتار درمانگر به کار می‌گیرد به بزرگسالان کمک میکند تا روابط خود را بهبود داده و مهارت‌های زبانی و کلامی‌شان را تقویت کنند. تمرینات گفتار درمانی بزرگسالان شامل موارد زیر است:
تقویت مهارت‌های حل مساله، سازماندهی ذهنی، حافظه و سایر فعالیت‌هایی که توانایی‌های شناختی را بهبود می‌دهند
تمرینات تنفسی
تمرینات مخصوص تقویت ماهیچه‌های دهان
گفتار درمانی بلع در افرادی که به علت بیماری‌های مثل سرطان دهان یا پارکینسون دچار مشکل در بلع شده‌اند
کلام پایانی
در این مقاله ما تمام تلاش خود را به کار گرفته تا اطلاعات کامل و جامعی را در مورد گفتاردرمانی و افرادی که به آن نیاز دارند در اختیار شما عزیزان قرار دهیم. به طور کلی باید گفت گفتار درمانی راهی برای درمان بسیاری از مشکلات گفتاری افراد است که وجود آن ها می تواند زندگی را برای آن ها دشوار کند. این در حالی است که این اختلالات به راحتی قابل حل است.
شما می توانید با مراجعه به سایت ما و تماس با کارشناسان اطلاعات بیشتری درباره ی گفتاردرمانی کسب کنید.